Historia teatru

Aktorka, reżyser, producent, manager i b. doradca ministra kultury ds. mediów. Absolwentka Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi.
W 1979 roku wraz z Józefem Robakowskim, łódzkim artystą filmowym, otworzyła pierwszą prywatną galerię sztuki, “ Exchange Gallery”, w której odbywały się wykłady, warsztaty twórcze i wizyty studyjne artystów ze środowisk opozycyjnych.
W latach 80 była organizatorką i inicjatorką wielu spektakularnych wydarzeń artystycznych w ramach współpracy ze środowiskiem artystycznym Łodzi i Festiwalem Teatralnym Richarda Demarco z Edynburga. Był to okres ścisłej współpracy z Bogusławem Schaefferem , Zbigniewem Szajną i Festiwalem Teatralnym Richarda Demarco z Edynburga.
W 1986 roku otrzymała stypendium artystyczne, przyznane przez Amerykańską Fundację Filmową Millenium Workshop i podczas rocznego pobytu w Nowym Jorku, jako pierwsza zaprezentowała amerykańskiej publiczności polską awangardę filmową, w tym filmy o teatralnych przedstawieniach Tadeusza Kantora i Zbigniewa Szajny.
W 1989 roku otworzyła pierwszą w Polsce niezależną spółkę filmową MM Potocka Production, ( była właścicielem i udziałowcem do 2011 roku), która wyprodukowała 9 filmów fabularnych dla Ted Turner Television, Channel 4, BBC i Canal +.
W 1992 roku była jedną z założycielek i pierwszym prezesem Związku Niezależnych Producentów Filmowych obecnie przekształconym w Krajową Izbę Producentów Audiowizualnych. W tym czasie współpracowała z Telewizją Polską, gdzie tworzyła nową wizję Festiwalu Piosenki w Sopocie, realizując koncerty gwiazd, a następnie z Festiwalem Polskiej Piosenki w Opolu, tworząc Scenę Młodych Talentów.
Za zasługi w pracy artystycznej w 1996 otrzymała Złoty Krzyż Zasługi. W 2005 roku wraz z Przewodniczącym RN TVP Witoldem Knychalskim byłą założycielem i twórcą koncepcji programowej Festiwalu “Dialog 4 Kultur” w Łodzi, nawiązującego do wielokulturowości miasta i jego korzeni. Była także pierwszym dyrektorem artystycznym festiwalu.
Przez wiele lat organizowała masowe wydarzenia kulturalne i wielkie koncerty rockowe, a także spektakle teatralne.
Była także doradcą ministra kultury do spraw mediów. Następnie sprawowała funkcję kierownika do spraw edukacji medialnej przy KRRiT, a także wraz z grupą ekspertów opracowała program dotyczący wprowadzenia do szkół zajęć z zakresu wiedzy o mediach.
W Instytucie im. Adama Mickiewicza będąc kierownikiem Promocji Medialnej współrealizowała prestiżowe wydarzenia kulturalne takie jak: Rok Polski na Ukrainie, Sezon Polski we Francji. Były to skomplikowane przedsięwzięcia organizacyjne, prezentujące tzw. sztukę wysoką, jak i skierowaną do szerszej publiczności-popularną.
W 2006 roku wygrała konkurs na dyrektora OTVP w Łodzi i kierowała tą instytucją przez 6 lat. Od 2007 roku jest wiceprezesem Europejskiej Fundacji Edukacji Audiowizualnej DISCE. Od 2008 jest członkiem Rady Programowej Muzeum Sztuki Współczesnej w Łodzi.
Jest reżyserem filmów dokumentalnych o sztuce, nagradzanych na festiwalach międzynarodowych w Los Angeles, Monachium, Moskwie, Kijowie, a także filmu fabularnego "Oko Ra" i dwóch seriali dla młodzieży zrealizowanych dla TVP.
Od lat związana z Teatrem Capitol w Warszawie.
W 2019 roku wygrała konkurs na stanowisko dyrektora Teatru Powszechnego w Radomiu.
Zbigniew Rybka przez te lata tworzył urozmaicony repertuar dla wielorakiej widowni, w tym szkolnej i dziecięcej. W repertuarze znajdowały się prapremiery, spektakle autorskie, utwory klasyczne, musicale, sztuki współczesne oraz przedstawienia rozrywkowe, familijne.
Zainicjował działanie dwóch kolejnych scen. W 2010 roku powołał do życia Scenę Fraszka, skierowaną do najmłodszej widowni, a w 2013 roku Scenę Kotłownia, na której wystawiana jest współczesna dramaturgia, spektakle autorskie i eksperymentalne.
Na czterech scenach rocznie przygotowywano od 8 do 13 premier. Które tworzyli znani i cenieni reżyserzy jak np. Andrzej Bubień, Katarzyna Deszcz, Maciej Wojtyszko, Waldemar Śmigasiewicz, Mikołaj Grabowski, Janusz Wiśniewski, Michał Siegoczyński, Krzysztof Babicki.
W 2019 roku teatr osiągnął rekordowy w 40-letniej historii radomskiej sceny wynik 82 tys. 417 widzów, dla których zagrano 459 przedstawień.
Zbigniew Rybka od początku swojej pracy w radomskim teatrze zabiegał o kapitalny remont obiektu. W ciągu ostatnich lat budynek przeszedł gruntowne prace; m.in. została wyremontowana fasada, wymiona instalacja elektryczna i grzewcza, zamontowana została klimatyzacja na dużej scenie, a na dachu zamontowano kolektory słoneczne.
Zbigniew Rybka zmienił formę Międzynarodowego Festiwalu Gombrowiczowskiego na konkursową. Od 2008 roku festiwalowe spektakle ocenia Jury złożone z wybitnych ludzi sztuki.
W 2017 roku Zbigniew Rybka otrzymał Złoty Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.
Okres dyrekcji Adama Sroki to czas, kiedy na radomskiej scenie wyraźnym akcentem zaznaczyła się najnowsza dramaturgia polska i obca. Efektem tego „mocnego wejścia" stał się Festiwal „Radom Odważny" - cykliczna impreza organizowana teatrze od 2002 r., stawiająca sobie za cel promocję współczesnego dramatu. Obok sztuk współczesnych „znakiem rozpoznawczym" teatru Adama Sroki były - noszące nierzadko znamiona teatralnych eksperymentów - współczesne reinterpretacje tekstów klasycznych, by wspomnieć chociażby „Odprawę posłów greckich", „Mojrę", „Szachy", „Siedmiu przeciw Tebom", „Ślub - akt podróżny" czy "Trans -Atlantyk. Projekt".
Najbardziej udane okazały się realizacje klasyki. Zarzucano im jednak, że są przykładem przerostu formy nad treścią, wydumane w swoim plastycznym kształcie, skomplikowane interpretacyjnie i niejasne w przekazie. „Sztuki odważne" z kolei były częstokroć miałkie literacko, a ich sceniczne realizacje w wielu wypadkach grzeszyły niedbałością, niewystarczającym przygotowaniem aktorów, brakiem inscenizacyjnego pomysłu, wrażeniem niedokończenia. Grane zaledwie po kilka razy, kolejne tytuły schodziły z afisza tak szybko, jak się na nim pojawiały. Publiczność odwróciła się od teatru i widownie zaczęły świecić pustkami.
Zestawiając bilans tej sześcioletniej dyrekcji, należy wyraźnie podkreślić, że Adam Sroka zrobił również sporo rzeczy godnych zauważenia. Bez wątpienia zaliczały się do nich tak wartościowe inicjatywy, jak wakacyjne warsztaty dla młodzieży, warsztaty dla nauczycieli, akcja „Zapracuj na bilet", czytania organizowane dla dzieci... Z całą pewnością najważniejszym i najbardziej znaczącym osiągnięciem dyrektora Sroki był „Radom Odważny", czyli szeroko zakrojona idea promocji polskiej dramaturgii współczesnej.
Adam Sroka pełnił funkcję dyrektora Teatru Powszechnego w latach 2001-2007. Po konflikcie z władzami miasta i częścią zespołu zrezygnował z kierowania radomską sceną.
Autor: Anna Kulpa
Kolejny dyrektor Powszechnego, Litwin Linas Marijus Zaikauskas funkcję sprawował w latach 1998-2001.
W swoich wyborach repertuarowych Zaikauskas nawiązywał w pewnym sensie do „starej szkoły", do linii zaproponowanej niegdyś przez Wojdana, gdzie poczesne miejsce zajmowała wielka klasyka, przeplatana od czasu do czasu jakimś współczesnym „drobiazgiem".
Wystawiano tu bajki dla dzieci, klasykę polską (W małym dworku) i światową (Król Lear), wodewile (Pani prezesowa), dramat współczesny (Od czasu do czasu, Położna), dążąc do zaspokojenia różnorakich potrzeb estetycznych publiczności radomskiej. Teatr w tym okresie przeżywał kryzys, szczególnie frekwencyjny.
Zapoczątkowana przez W. Kępczyńskiego formuła teatru otwartego znalazła ślad w kontynuacji Międzynarodowego Festiwalu Gombrowiczowskiego i organizacji Międzynarodowego Forum Twórczości Kobiet.
Zaikauskas próbował tworzyć w Radomiu teatr wyrosły z ducha rosyjskiej tradycji: chciał grać Czechowa, opowiadać wzruszające życiowe historie, mówić o dylematach i niespełnieniach, zastanawiać się nad motywacjami i słusznością ludzkich wyborów. Ten kształt teatru, lubiany przez aktorów, napotkał jednak zdecydowany opór ze strony publiczności, nawykłej – po czasach Kępczyńskiego – do całkiem innego repertuaru. W efekcie po trzech sezonach Linas Zaikauskas odszedł z Radomia.
Autor: Anna Kulpa
14 grudnia 1991 r. premierą "Tanga" Sławomira Mrożka w reżyserii Zygmunta Wojdana otwarto, budowany przez ponad 20 lat, nowy gmach teatru przy placu Jagiellońskim. Dyrekcję objął Wojciech Kępczyński. Do 1 stycznia 1994 r. teatr był instytucją państwową, od tego momentu przeszedł na utrzymanie miasta.
Wojciech Kępczyński od początku założył, że będzie prowadził teatr po części korzystając z zespołu stałego, po części - jako scenę impresaryjną, zapraszając do pracy przy konkretnych tytułach aktorów gościnnych i prezentując, obok własnych produkcji, także spektakle przygotowane w innych teatrach. Wojciech Kępczyński realizował formułę teatru otwartego na różnorodne formy działalności, w ciągu siedmiu lat dyrektorowania stworzył prężny ośrodek silnie promieniujący na miasto. W rozwoju instytucji to okres jej widocznego rozkwitu i wzmożonej aktywności. Dzięki realizacjom spektakli "Józef i cudowny płaszcz snów w technikolorze" i "Fame" Radom stał się centrum musicalu, magnetyzując młodą widownię i przyciągając publiczność z całej Polski.
Kępczyński wprowadził do repertuaru teatru wiele pozycji z West Endu i Broadway'u, skierowanych głównie do klasy średniej, były to np.: "Hotel Westminster" i "Okno na parlament" Cooneya, "Nagłe zastępstwo" Ludwiga, "Seksualne perwersje w Chicago" Mameta. Dbał także o repertuar klasyczny, do największych osiągnięć artystycznych tamtego okresu należały przedstawienia: "Antygona" Sofoklesa w reż. Zbigniewa Brzozy, "Wieczór Trzech Króli" Shakespeare'a w reż. Jana Maciejowskiego, "Panna Julia" Strindberga w reż. Jacka Zembrzuskiego, "Nocleg w Apeninach" Fredry w reż. Jana Skotnickiego.
Drugim nurtem działalności teatru pod dyrekcją Kępczyńskiego była systematyczna prezentacja najciekawszych spektakli powstałych w Polsce i za granicą. Służyć temu miały odbywające się cyklicznie każdego roku Radomskie Tygodnie Teatralne. W ramach tej inicjatywy na scenie przy placu Jagiellońskim prezentowano różne formy i gatunki teatralne, poczynając od przedstawień dramatycznych, po baletowe, pantomimiczne, plastyczne, alternatywne. Widzowie oklaskiwali spektakle przywiezione przez Stary Teatr z Krakowa, Ateneum, Polski, Studio, Powszechny z Warszawy, Wrocławski Teatr Pantomimy, Polski Teatr Tańca - Balet Poznański, Zespół Janusza Wiśniewskiego, Scena Plastyczna KUL, Teatr Ósmego Dnia.
Kępczyński zainicjował także organizowany nieprzerwanie do dziś (od 1993 roku) Międzynarodowy Festiwal Gombrowiczowski. Teatr radomski specjalizował się w adaptacjach prozy Gombrowicza, za dyrekcji Kępczyńskiego wystawiono: "Zbrodnię z premedytacją" w reż. Zbigniewa Brzozy, "Kosmos" w reż. Waldemara Śmigasiewicza, "Tancerza mecenasa Kraykowskiego" w reż. Krzysztofa Warlikowskiego.
Trzy Festiwale Gombrowiczowskie, siedem Radomskich Tygodni Teatralnych, dwa musicale, zrobione według najlepszej broadwayowskiej receptury, kilkanaście udanych premier - tak w skrócie wygląda bilans siedmiu lat kierowania Teatrem Powszechnym im. J. Kochanowskiego przez Wojciecha Kępczyńskiego.
Autor: Anna Kulpa
Teatr Powszechny im. Jana Kochanowskiego w Radomiu powołano do życia 22 grudnia 1976 r. Jego siedziba mieściła się w gmachu Urzędu Wojewódzkiego przy ul. Żeromskiego 53. Na początku działał jako instytucja impresaryjna, prezentująca spektakle z innych ośrodków. W grudniu 1977 r. wystawiono pierwszą własną premierę - "Zemstę" Fredry w reżyserii Aleksandra Berlina, w której grali aktorzy warszawscy, m.in.: Jolanta Lothe, Józef Nowak, Jan Ciecierski, Ryszard Pietruski.
Działalność teatru z własnym stałym zespołem artystycznym zainaugurowało niespełna rok później przedstawienie "Droga do Czarnolasu" Maliszewskiego (premiera 10 listopada 1978 r.). Dyrekcję teatru objął wówczas Zygmunt Wojdan.
Pierwszy zespół aktorski tworzyli: Maria Chruścielówna, Zofia Krajewicz, Małgorzata Leśniewska, Nina Mazgajska, Magdalena Radłowska, Grażyna Suchocka, Katarzyna Terlecka, Violetta Zalewska, Ryszard Balcerek, Hubert Bielawski, Borys Borkowski, Grzegorz Galiński, Jerzy Głębowski, Janusz Hamerszmit, Andrzej Kałuża, Cezary Kazimierski, Adam Krajewicz, Wiesław Krupa, Krzysztof Kursa, Bernard Michalski, Henryk Tomczyk, Zygmunt Wiaderny.
Zygmunt Wojdan wystawiał głównie dramaty dające możliwość rozmowy o sprawach narodowych i społecznych: "Wesele" Wyspiańskiego, "Horsztyński" i "Kordian" Słowackiego, "Szewcy" Witkacego. Dramat współczesny reprezentowały takie tytuły jak: "Karol", "Zabawa", "Drugie danie", "Emigranci", "Szczęśliwe wydarzenie", "Policja" Mrożka, "Dacza" i "Okno" Iredyńskiego, "Król IV" i "Szachy" Grochowiaka, "Mein Kampf" Taboriego. Repertuar Teatru uzupełniały wodewile. Sukces artystyczny i frekwencyjny odniosły spektakle prapremierowe: "Sztukmistrz z Lublina" Singera, "Gałązka rozmarynu" Nowakowskiego, "Miłość czyli życie, śmierć i zmartwychwstanie zaśpiewane, wypłakane i w niebo wzięte przez Edwarda Stachurę".
Sezon 1990/91 zamknął ważny etap w dziejach radomskiej sceny zawodowej, „pionierską epokę", jak nazwał ten okres Krzysztof Karwat na łamach tygodnika „Tak i nie". Kolejne miesiące miały przynieść Teatrowi Powszechnemu nie tylko zmianę dyrekcji, ale także - po latach „tułaczki" - bardzo wyczekiwaną przeprowadzkę pod własny adres.
Zygmunt Wojdan kierował radomską sceną przez trzynaście lat. W tym czasie wyreżyserował na deskach Teatru Powszechnego większość największych i najbardziej znaczących spektakli. Teatr Powszechny pod dyrekcją Wojdana starał się być „powszechnym" nie tylko z nazwy. Był teatrem, w którym każdy miał znaleźć coś dla siebie. Który w ponad 200-tysięcznym mieście, próbował zadowolić możliwie różne oczekiwania i gusta. Teatr Wojdana był przede wszystkim teatrem „solidnej, rzetelnej roboty artystycznej", wypracowanym, poważnie traktującym widzów i materiał, z którym się mierzył. Trzeba pamiętać, że funkcjonował w wyjątkowo trudnych warunkach, bez własnego budynku, w strasznej ciasnocie, bez magazynów i odpowiedniego zaplecza. Był typowym teatrem z miasta spoza ścisłego centrum, podobnie jak inne prowincjonalne teatry w Polsce, okazjonalnie wizytowanym przez czołowych opiniotwórczych krytyków.
Zygmunt Wojdan zmarł 17 września 2005 roku w wieku 85 lat. W Międzynarodowy Dzień Teatru, 27 marca 2006 roku jego imię nadano dużej scenie Teatru Powszechnego im. Jana Kochanowskiego...
Autor: Anna Kulpa
im. S. Żeromskiego w Kielcach+
We wrześniu 1948 r. powołano radomską scenę Teatru im. S. Żeromskiego w Kielcach. Mieściła się ona w Domu Kolejarza przy placu Zwycięstwa (obecnie placu Jagiellońskim).
Na inaugurację wystawiono Szklankę wody Scribe'a. Przygotowane premiery wymieniano ze spektaklami kieleckimi. Kierownikiem radomskiej sceny został na krótko, bo do grudnia 1948 r. znany aktor Mieczysław Pawlikowski.
W latach 1952 - 1958 teatrem kieleckim kierowali Irena i Tadeusz Byrscy i był to jeden z najciekawszych okresów w dziejach tej sceny. W Radomiu wystawiono wtedy m.in.: "Poemat pedagogiczny" Makarenki, "Komentarz do podróży" Cocka Girardouxa, "Fantazego" Słowackiego, "Norę" Ibsena.
W 1959 r., za dyrekcji Haliny Gryglaszewskiej, powołano małą scenę. Mieściła się ona w Domu Esterki przy Rynku i działała do 1961 r. Obiema radomskimi scenami kierowała Jadwiga Marso.
W 1965 r. budynek Domu Kolejarza zamknięto i przeznaczono do kapitalnego remontu. Przedstawienia jednak odbywały się, a radomskiej scenie szefowali kolejno: Bronisław Orlicz (1963/1964), Bohdan Czechak (1964-1969), Jerzy Wasiuczyński (1969-1972).
Autor: Anna Kulpa
Na początku XX w. ruch teatrów wędrownych osłabł. Ożywienie życia teatralnego nastąpiło po odzyskaniu niepodległości. Otworzono nowe sale teatralne, na występy gościnne przyjeżdżały zespoły K. Adwentowicza, M. Mrozińskiej, a także Teatr Narodowy, Teatr Wielki, Ateneum z Warszawy, Reduta J. Osterwy. Rozkwit przeżywały teatrzyki rewiowe i one cieszyły się w Radomiu największą popularnością. Chętnie oglądano również sztuki patriotyczne i występy znanych aktorów: S. Jaracza, M. Przybyłko-Potockiej, T. Frenkla, A. Węgierki, L. Sempolińskiego, A. Fertnera, K. Krukowskiego, E. Bodo.
W latach międzywojennych pojawiły się wreszcie w Radomiu próby utworzenia stałego teatru zawodowego. W 1916r. z inicjatywą taką wystąpił Jerzy Siekierzyński. W sali Ligi Kobiet wystawił m.in.: "Pigmaliona" Shawa, "Klatwę" Wyspiańskiego. Przedsięwzięcie nie powiodło się, słaby zespół aktorski nie przyciągnął publiczności.
W 1931 r. Bronisław Skąpski założył Teatr Województwa Kieleckiego z siedzibą w Radomiu (teatr rozpoczął faktycznie swoją działalność w marcu 1932 r.). Miał on dawać przedstawienia zarówno w Radomiu, jak i Kielcach i innych miastach na terenie województwa. Wystawiono m.in.: "Pana Damazego" Blizińskiego, "Grube ryby" Bałuckiego, "Moralność pani Dulskiej" Zapolskiej. Teatr ten utrzymał się tylko przez kilka miesięcy. Podobnie krótki żywot miał utworzony w listopadzie 1933 r. Teatr im. S. Żeromskiego. Jego działalność zainaugurowała premiera "Zaczarowanego koła" Rydla. Dyrekcję objęli Ryszard Łąciński i Tadeusz Olderowicz, ale już w lutym 1934 r. teatr przestał istnieć.
Autor: Anna Kulpa
Tradycje teatralne Radomia sięgają XVIII wieku. W latach 1718-1726 przy Kolegium Pijarów działał teatr amatorski. Teatr zawodowy najprawdopodobniej dawał przedstawienia w austerii, mieszczącej się przy ul. Lubelskiej (dziś Żeromskiego 2). Pierwsze udokumentowane informacje dotyczą budynku teatralnego: w 1809 r. prefekt radomski otworzył teatr publiczny w kościele pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, znajdującym się przy ul. Nowospacerowej (obecnie Reja 7).
Historia teatru w Radomiu w XIX w. jest historią teatru prowincjonalnego, historią trup objeżdżających wiele miast. Radom leżał na trasie wędrówek towarzystw teatralnych poruszających się z Krakowa do Lublina, Kalisza, Płocka, Łodzi, z Warszawy i Łodzi do Kielc. Dzięki temu życie teatralne tutaj było intensywne. Niekiedy przedstawienia grane były przez pełny sezon. Przyjeżdżały najbardziej renomowane zespoły spośród wędrownych towarzystw: K. Skibińskiego, J. Pfeiffera, T.A. Chełchowskiego, J. Okońskiego, K. Nowińskiego, A. Trapszy, P. Ratajewicza, J. Teksla, J. Puchniewskiego, Cz. Janowskiego, E. Majdrowicza. Ilość wizyt świadczy o tym, że istniały szanse na stworzenie stałej sceny.
Teatr mógł powstać przy poparciu społecznym lub inicjatywie jednostki, która zajęłaby się jego organizacją. Osobą najbardziej do tego predysponowaną z racji doświadczeń i talentu był Karol Hoffman (przebywający w Radomiu w latach 1888-1894). Jednakże popadł on w konflikt z miejscowym środowiskiem, co pozbawiło go możliwości działania. Istotną przeszkodą był brak odpowiedniego budynku teatralnego. Wszystkie działające w tym czasie sceny (z największą mieszczącą się w Resursie Obywatelskiej) były prowizoryczne, budowane na przyjazd trupy i po jej wyjeździe rozbierane.
Autor: Anna Kulpa







